آشنایی با صنایع دستی استان بوشهر، عکس - وبلاگ من

به گزارش وبلاگ من، صنایع دستی استان بوشهر از زیباترین و جالب ترین جاذبه های فرهنگی این منطقه به شمار می آیند که در همه نقاط شهری و روستایی تهیه می شوند. مهم ترین صنایع این استان را سوزن دوزی، قالی بافی، گلیم بافی، گبه بافی (خرسک بافی)، نمد اقتصادی، گیوه دوزی، زنبیل بافی، سفالگری، انواع مشک آب، قایق سازی، لنج سازی، حصیر بافی، جاجیم بافی و منبت سازی تشکیل می دهند.

نوعی قلیان به نام چلیم، عبابافی، غشک، توربافی، دََولچه سازی و نوعی شیرینی مخصوص بوشهر به نام مسقطی نیز از جمله دیگر صنایع دستی منطقه به شمار می آیند.

گبه بافی

گبه از برجسته ترین محصولات صنایع دستی استان بوشهر است که معمولا در مناطق روستایی شهرستان های گناوه و دشتستان بافته می گردد و از مهم ترین محصولات صادراتی این استان نیز می باشد. گبه در دو نوع رنگی و خودرنگ بافته می گردد. در بافت گبه رنگی، از نخ های دست ریس آماده شده از پشم گوسفند که به شیوه رنگرزی گیاهی، رنگ آمیزی شده، استفاده می نمایند.

گبه بافی به صورت ذهنی باف و بدون نقشه قبلی صورت می گیرد و نقش های به کار رفته در بافت گبه از قدمت زیادی برخوردار است که الهام گرفته از طبیعت و حیات وحش و پرندگان و …است. نقش ها ممکن است به صورت طرح بندی باشد، یعنی یک قطعه از طرح در سرتاسر فرش چه در طول چه در عرض تکرار شده باشد. طرح هندسی هم در بافته ها یشان دیده می گردد.

گبه های امروزی با استفاده از طـرح ها و نقش هایی که به بافندگان داده می گردد؛ آماده می شوند و طرح ها اصالت دیرین را ندارند. در گذشته همه گبه ها به رنگ خود پشم بافته می شد و رنگ دیگری نداشت.

گبه های بافت بوشهر معمولا ابعادی به درازای200 سانتی متر و پهنای 100 سانتی متر دارند و برای بافت هر تخته آن دو بافنده ماهر به مدت یک ماه کار می نمایند (حد اقل 6 ساعت کار در روز). در بافت گبه معمولا از پشم رنگ شده گوسفند و مخلوط با موی بز استفاده می گردد. به طور کلی گبه مورد توجه زیاد گردشگران استان بوشهر قرار می گیرد.

از مشخصات یک گبه مرغوب این است که 1-دار محکم باشد. 2- چله کشی به خوبی صورت گرفته باشد. 3- گره باید محکم زده گردد. 4- شانه به خوبی زده گردد. 5- نخی را که بعد از گره زدن می بافند، به اصطلاح زنجیری که در روستای شول به آن تپ کو می گویند به خوبی بافته گردد و روی آن شانه زده گردد.

در گبه بافی، روستای شول شهرستان گناوه از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا قدمت بیش تری در گبه بافی دارد. گبه های شول به کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی اروپا صادر می گردد. نقشه گبه های صادراتی توسط شرکت ها سفارش داده می گردد و نقش هایی است که مورد پسند بازار اروپا است و ریشه در گبه بافی محلی ندارد.

نقش های گبه در روستای شول:

1- نقش دو لوزی سماور، 2- نقش وسط چنگ، 3- ماه و آفتاب، 4- نقش حسین خانی، 5- نقش کنگره ای، 6- چنگ، 7- قلیونی (محل اتصال دو لوزی را قلیونی می گویند)، 8- نقش چنار، 9- بغل خوسی، 10- نقش ساده شده حیوان مانند نقش آهو که به آن شکال می گویند.

نقش های موجود در روستای کلمه :

1- ناظم، 2- گل حاشیه و چهار شاخه، 3- سراب، 4- نقش بلبل، 5- نقش تجریه حیوان، 6- نقش کبک روی کوه، 7- نقوش شطرنجی.

عبا بافی

عبا نوعی پارچه پشمی نرم و با دوام از پشم شتر است. عبای مخصوصی که در بوشهر بافته می گردد، از محصولات منحصر به فرد نساجی سنتی در ایران است. برای بافتن عبا، پس از مرحله پشم چینی، موها را از پشم جدا نموده و نخ بسیار ظریفی برای پارچه می ریسند. بافت پارچه های عبا در در کارگاه های خانگی و توسط مردان انجام می گردد.

تنها محل فراوری عبای بوشهر، روستای کردوان از توابع شهرستان دشتی است.تلید این عباها، بر روی دستگاه هایی صورت می گیرد که از چوب ساخته شده اند. فرد بافنده، از دست و پای خود برای راه اندازی این وسیله یاری می گیرد.تنوع رنگی پارچه عبا، متناسب با رنگ پشم ریسیده شده، شامل رنگ های قهوه ای، حنایی، مشکی و سفید است. عباهای فراوری شده در این منطقه، از مشهور ترین صنایع دستی بوشهر محسوب می شوند و مشتریان بسیاری در کشورهای حوزه خلیج فارس دارند.این صنعت به دلیل کم بودن استادکارها اکنون کم تر رواج دارد و رو به انقراض است.

گلیم بافی

یکی دیگر از صنایع دستی بوشهر صنعت گلیم بافی آن است. گلیم یکی از انواع صنایع دستی زیر اندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهار خاتمه اهلی بافته می گردد. از گلیم به شکل سنتی اش، معمولا برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رو اندازی برای حیوانات باربر استفاده می گردد. ولی امروزه این محصولات به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه های شهری نیز خریداری می شوند. مراکز مهم فراوری گلیم در استان بوشهر عبارتند از: روستاهای طسوج، سرمک، حناشور، اژدر خواب، ممریز، سنا، درویشی، شنبه، چاهگاه و بن بید از توابع شهرستان دشتی، روستاهای تشان، دره بان، اسلام آباد، ریز و قلعه باغ از توابع شهرستان جم و روستاهای تلخ آباد، خیرک و شکرک از توابع شهرستان دشتستان.

گلیم ها بافت بوشهر، نقوش بسیار زیبا، متنوع و منحصر به فردی دارند. این نقوش، گیلم بوشهر را به عنوان یکی از زیباترین گلیم های ایران مشهور نموده است. نقش های بافته شده بر روی این گلیم های زیبا عبارتند از: نقش حوض، دانه بیگی، آیینه گل، نقش خراسانی، آقاجاری، تهرانی و چنگ.تگین نیز نوعی گلیم است که این محصول مخصوص پختن نان است به این شکل که وسایل و ردنه زدن خمیر را بر روی تگین می گذرند و بر روی آن می نشینند و نان درست می نمایند.

صنعت لنج سازی

از گذشته های بسیار دور، صنعت لنج سازی در این استان رواج داشته است. لنج برای مردم بوشهر نماد کار و زندگی، دریا و دریانوردی، صید و صیادی، رونق تجارت و رزق و روزی است. این لنج ها به صورت سنتی با الوار چوب های مرغوب، مانند چوب ساج ساخته می شدند. ولی در سال های اخیر ساخت آن ها از شیوه سنتی خارج شده و لنج ها از مواد اولیه موسوم به فایبر گلاس ساخته می شوند.

در استان بوشهر، به ساخت لنج اوشار یا وشار و به سازنده آن ها گلاف می گویند. ساخت ماکت های این لنج ها که از صنایع دستی بوشهر به حساب می آیند، نشان دهنده علاقه مندی مردم این خطه به این صنعت قدیمی است. ساخت لنج در شهرهای دیگر جنوب کشورمان هم مرسوم بوده است. امروزه کارگاه های لنج سازی جنوب کشور، از مهم ترین جاذبه های گردشگری این مناطق محسوب می شوند که هر ساله تعداد زیادی گردشگری از آن ها بازدید می نمایند. شهرستان های بوشهر، دیر و تنگستان در استان بوشهر، از مهم ترین مراکز لنج سازی در این استان هستند.توربافی به لحاظ این که از ابزارهای ماهی گیری است به فراوانی توسط بومی های محلی بافته می گردد ولی امروزه برای صید ماهی بیش تر از تورهایی که با ماشین بافته شده است، استفاده می گردد.

سفالگری

سفالگری در استان بوشهر و مخصوصا در بندر کنگان و برازجان رواج دارد و در کنار کوزه های آب کوزه های قلیان و سر قلیان و کشک ساب نیز درست می گردد. سفال یکی از وسایل مورد استفاده در منطقه از گذشته های دور بوده است و وسیله ای برای خنک نگه داشتن آب و مایعات دیگر بوده است. بیش تر سفال ها به رنگ های قهوه ای، حنایی و سبز بوده و نقش ها به صورت گل و برگ کنده کاری به صورت مارپیچ و نقش های لوزی دیده می گردد.

قلیان سازی

قلیان (چلیم) یکی از هنرهای دستی منطقه بوشهر است. در بوشهر قلیان را از کوزه سفالی درست می نمایند و آب داخل آن دیده نمی گردد و در واقع هیچ یک از اعضای قلیان با هم تناسب ندارند و از طریق دست نگه داری می گردد به این نوع قلیان چلیم گفته می گردد که یکی از مشهورترین صنایع دستی استان بوشهر است.مشک و دولچه از دیگر صنایع دستی استان بوشهر است که از پوست حیوانات مانند بز و گوسفند درست می گردد و برای نگه داری آب و دیگر مایعات مورد استفاده قرار می گیرد.

صنایع دستی ساخته شده از صدف ها

همجواری با خلیج فارس، باعث رشد یکسری از صنایع دستی مربوط به دریا در این استان شده است. فراوری محصولاتی همچون جعبه های جواهر زیبا، اسباب بازی و عروسک، زیور الات و … با استفاده از صدف های خلیج فارس در این استان رواج دارد. از دیگر صنایع دستی بوشهر که با دریا در ارتباط است، می توان موجودات دریایی و ماهی های خشک شده را نام برد.

حصیر بافی

به دلیل وجود نخلستان های فراوان در استان بوشهر، بسیاری از صنایع دستی این استان از شاخ و برگ درخت نخل ساخته می گردد. حصیر بافی در این ناحیه از گذشته های دور رواج داشته است. محصولاتی نظیر سبد های حصیری، زنبیل های حصیری، باد بزن، کلاه حصیری و … از آن جمله اند.حصیر بافی یکی از قدیمی ترین صنایع دستی و شاید کهن ترین آن هاست که به عنوان منشأ نساجی شناخته می گردد و در بسیاری از کشورهای دنیا به ویژه آن دسته از ممالکی که به مـواد اولیه مورد احتیاج این رشته دسترسی دارند مرسوم و متداول بوده است. حصیربافی از صنایع بومی و کهن استان بوشهر است. حصیر از ساقه های درخت خرما و در بیش تر مکان هایی که نخل وجود دارد، بافته می گردد. مهم ترین نوع حصیر که از لحاظ اقتصادی دارای اهمیت است و در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس دارای بازار خوبی است؛ فرش حصیری (تک) نام دارد که پهنای آن 10 سانتی متر و درازای آن 30 متر است.

بعد ازبافت اندازه هایی که مدنظر است، برش داده شده و در کنار یک دیگر آن ها را می دوزند.

امروزه در مناطق مختلف ایران که دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و ترکه وجود دارد، محصولات این رشته به صورت حصیر بافی، سبد بافی، مروار بافی، ترکه بافی، چم بافی و چیغ بافی رایج است. در استان بوشهر به دلیل فراوانی برگ و الیاف خرما و گیاهان خودرو شبیه ساقه گندم که در اصطلاح محلی خاکه نامیده می گردد، از دیر باز فراوری انواع محصولات حصیری به منظور استفاده محلی و فروش در سایر بازارها در حد گسترده ای رایج بوده است و امروزه به دلیل جای گزینی محصولات کارخانه ای و عدم ثبات بازار فروش این محصولات از فراوری آن ها کاسته شده و بیش تر به منظور مصرف داخلی روستاییان تهیه می گردد.

در روستاهای تابعه گناوه، دشتستان، دشتی، تنگستان و کنگان حصیر بافی رایج است. برای رنگ کردن، برگ نخل جوهر رنگی از عطاری تهیه می نمایند که نام آن(بقم) است. بقم به چند رنگ سبز، آبی، بنفش و نارنجی وجود دارد. بقم را با زرد چوبه مخلوط می نمایند تا رنگ آن جلای بهتری داشته باشد و روشن تر گردد و برای این که رنگ تیره یا روشن تر گردد؛ مقدار زردچوبه را کم یا زیادتر می نمایند. نقش ها در حصیر یا سبد و دیگر محصولات ذهنی بافته می گردد و به صورت لوزی های کنگره دار و هندسی بافته می گردد.

نوع دیگری از حصیر که در روستاها بافته می گردد و از نظر اقتصادی برای آنان مهم است نوعی فرش حصیری شبیه گلیم است که با ساقه گیاهان خودرو و یا ساقه گندم بافته می گردد و ابعاد آن به درازای 6 متر و پهنای 75 سانتی متر است و در خاتمه آن را از وسط نصف نموده و قطعات را به هم می دوزند و حاصل کار زیراندازی است به ابعاد3×5/1متر.

سوزندوزی

سوزن دوزی در استان بوشهر رواج زیادی دارد و شامل انواع رو پشتی، رو میزی، رو قوری، کیسه های مختلف تزیینی و رویه کوسن و … است.علاوه بر سوزن دوزی سکه دوزی نیز در این منطقه رواج زیادی دارد و برای بافت آن از نخ رنگی دمسه و پارچه سفید چلوار استفاده می گردد. سوزن دوزی بیش تر در شهرستان کنگان رواج دارد.

قالی بافی و نمداقتصادی

قالی بافی در این استان به طور محدود و با پشم خالص طبیعی بافته می گردد. نمد اقتصادی از سنتی ترین صنایع دستی استان بوشهر است و یکی از مهم ترین و قدیمی ترین مراکز بافت آن برازجان است. نمد به دلیل سبکی و نم گیر بودن مورد توجه است و بیش تر در جاهایی که شتر وجود دارد رواج دارد.

جاجیم بافی

جاجیم جزو فرآورده هایی است که به یاری دستگاه بافندگی چهار ورودی بافته می گردد. نوع دستگاه آن در مناطق مختف با هم تفاوت دارد. به طور مثال در منطقه سرخره در شهرستان دشتستان با دار قالی جاجیم می بافند و تفاوت آن با دار قالی این است که به آن چهار ورد اضافه می نمایند. در منطقه ممریز شهرستان دشتی دستگاه جاجیم بافی مختص به جاجیم است. در منطقه عیسوند دستگاه بافندگی جاجیم مانند دستگاه بافندگی عبا است.

نقوش جاجیم بیش تر به صورت راه راه یا چهار خانه است و بعد از بافت روی آن را هم به سلیقه خود تزیین می نمایند و به رنگ های مختلف بافته می گردد.

منبت سازی

منبت سازی یا منبت کاری عبارت است از برجسته کاری روی چوب به نقوش مورد نظر و برای منبت دو روش عمده به کار می رود: در روش اول چوب یک تکه از طریق مغار و سوهان برجسته می گردد. در روش دوم قطعات چوب جداگانه از طریق مغار سوهان تراش شده و سپس کنار هم مطابق با طرح چیده می شوند. منبت کاری در زمان قاجاریه در شهر بوشهر به اوج خود رسیده بود و قبل از آن هم ممکن است که وجود داشته اما آثاری به جای نمانده است. بیش تر نقش ها طبیعت، گل و مرغ، نقوش تجریدی حیوانات و نقوش اسلیمی است و از رنگ خود چوب استفاده می گردد.

گره چینی

گره چینی عبارت است از اتصال قطعات چوبی از طریق اتصالات چوبی به نحوی که نقش گره ای در آن مشاهده گردد. برای گره چینی که اغلب مشبک و همراه با شیشه (ولی چند تکه) ساخته می گردد احتیاج به یک طرح گره ای است که بر اساس آن قطعات چوبی را به طول و ضخامت مورد نظر بریده و سپس بسته به جای آن از نوع اتصال مناسب آن استفاده می نمایند.در گره چینی اتصالات زیادی به کار می رود و ممکن است بر خلاف و سایل زیر ساختی در یک اتصال آن از چندین قطعه چوب استفاده گردد و یک اتصال چندین چوب را به هم متصل کند. امروزه دیگر گره چینی در بوشهر رایج نیست اما در دوره قاجاریه بسیار مورد استفاده و رواج داشته ولی امروزه هنرمندان تنها به بازسازی آن مشغولند.

سایر صنایع دستی اهالی استان بوشهر عبارتند از:

مغرف نوعی زنبیل کک است که دراستان بوشهر کاربرد دارد.

تویزه محصولی است که دارای قابی دایره ای شکل بوده و بیش تر به عنوان جای نان مورد استفاده قرار می گیرد.

تلی محصول دیگری که ظرف مناسبی برای نگه داری گندم، جو و سایر حبوبات و غلات است.

سپک ظرف سینی مانندی است و برای پاک کردن گندم مورد استفاده قرار می گیرد.

کنده جای نگه داری میوه است.

چاکان سبدی برای جمع آوری خرما است و به عنوان کفه ترازو نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

بادبزن در انواع مختلف کوچک و عظیم و ریز و درشت با تزیین و نوار دوزی رنگی بافته می گردد.

طناب برای بالا رفتن از درخت خرما یا بالا کشیدن دلو آب از چاه مورد استفاده قرار می گیرد.

کلاه حصیری در اندازه های مختلف و به صورت ساده یا رنگی بافته می گردد.