اعداد گویا از کمبود معلم در ایران - وبلاگ من

به گزارش وبلاگ من، آنالیز های مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد که سال تحصیلی گذشته در 30 استان کشور به جز ایلام با کمبود معلم سپری شد و این کمبودها به سال تحصیلی تازه هم منتقل خواهد شد.

به گزارش وبلاگ من، مسئله کمبود نیروی انسانی معلم همیشه از اصلی ترین مسائل نظام آموزش و پرورش است. به ویژه اینکه با افزایش جمعیت بازنشستگان در دهه90، این مسئله در سال های اخیر به شرایط بحرانی هم رسیده است. براساس اعلام مرکز پژوهش های مجلس شاخص نسبت تعداد دانش آموز به معلم که بنا به استانداردهای تعریف شده برای نمونه در مقطع ابتدایی 19.2 تعریف شده سال گذشته در بعضی از منطقه ها شهرستان های تهران تا 57.43 هم رسید و تهران بدترین شاخص و ایلام برترین شاخص را به خود اختصاص دادند.

به گفته کارشناسان آمار بالای مهاجرت به شهرستان های تهران و حتی البرز باعث شده که این استان ها با هر اندازه توزیع معلم و ایجاد مدرسه، شاخص مناسبی برای دسترسی دانش آموز به معلم نداشته باشند. اردیبهشت امسال وزیر آموزش و پرورش علت اصلی کمبود نیرو را نبود توازن استخدام معلمان با روند سیر جمعیت دانش آموزان و بازنشستگان این وزارتخانه عنوان نموده و گفته بود: در امسال به ازای 71هزار معلمی که بازنشسته شده اند تنها 34هزار و 813معلم تازه به وسیله آزمون استخدامی به کارگیری شده اند.

این در حالی است که مسئله کمبود معلم موجب شده که آموزش و پرورش در بازه ای از زمان با استفاده از مسیرهای غیرمتعارف، به جذب نیروهایی به جز دانشجومعلمان دانشگاه های فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی و ورودی های آزمون های استخدامی اقدام کند که به علت رعایت نشدن صلاحیت های حرفه ای معلمی، موجب چالش هایی در کیفیت نظام آموزشی و بعلاوه عدالت آموزشی هم شده است.

علاوه بر این راه چارههای آموزش و پرورش برای افزایش نیروهای ورودی در نهایت به علت محدودیت های استخدامی و بعلاوه مسائل و چالش های زیرساختی مراکز تربیت معلم نتوانسته به نقطه مطلوب خود برسد و در بعضی از موارد نیز به علت درنظر نگرفتن آمایش سرزمینی و بعضی از قانونگذاری ها همچون معین تکلیف استخدامی معلمین حق التدریسی و آموزش یاران نهضت سوادآموزی در وزارت آموزش و پرورش و تصویب الحاقیه های سالانه بر آن، موجب نبود توازن در نیروی انسانی آموزش و پرورش و کمبود یا مازاد نیرو در بعضی منطقه ها شده است.

مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی شرایط بحران نیروی انسانی در آموزش و پرورش را طی سال تحصیلی 1400-1399 آنالیز و راه چارههای سیاستی برای ساماندهی بهینه نیروی انسانی این وزارتخانه ارائه نموده است. این در حالی است که با شیوع پاندمی کووید 19، آموزش و پرورش طی 2.5 سال اخیر به صورت غیرحضوری و آنلاین برگزار گردید و حالا با بازگشت دانش آموزان به مدارس و آموزش های حضوری، این کمبودها در امسال می تواند یکی از چالش جدی این وزارتخانه در سال تحصیلی پیش رو باشد. آمارهای ارائه شده از سوی مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد که سال گذشته در مقطع ابتدایی 161 هزار و 482 نفر و در مقطع متوسطه اول 39 هزار و 520 نفر کمبود معلم وجود داشته اما به گفته معاون وزیر آموزش و پرورش در سال تحصیلی پیش رو، 34هزار معلم به وسیله ماده28 جذب شده اند که دوره های مهارت آموزی را سپری و فعالیت خود را در شروع سال تحصیلی شروع می نمایند.

دسترسی هر 27 دانش آموز به یکی از کارکنان آموزشی

براساس مصوبه 886 شورای عالی آموزش و پرورش نسبت دانش آموزان به کل کارکنان آموزشی شاخصی برای ارزشیابی نظام آموزش و پرورش در حوزه احتیاج نیروی انسانی و کمتر بودن آن مطلوب است چرا که موجب می گردد هر یک از کارکنان آموزشی زمان بیشتری برای تعامل با تک تک دانش آموزان داشته باشند. استاندارد درنظر گرفته شده برای این شاخص در دوره ابتدایی 20، در دوره متوسطه اول 18، برای دوره متوسطه دوم 17 و برای کل دوره ها 18 است.

آنالیز این شاخص در سال تحصیلی نشان می دهد که این عدد برای مقطع ابتدایی 26.85، متوسطه اول 19.31، متوسطه دوم 12.92 و کل دوره ها 20.72 بوده است. تقریبا در همه پایه ها به جز متوسطه دوم شاخص بیش از حد استاندارد است و در مقطع ابتدایی هم شرایط نگران نماینده تر و اختلاف فاحشی با حد استاندارد (20) وجود دارد. یعنی به طور تقریبی هر 27 دانش آموز به یکی از کارکنان آموزشی دسترسی داشته اند. این در حالی است که به گفته مسئولان آموزش و پرورش اندازه کمبود نیروی انسانی در 1400 به 200هزار نفر رسیده و آن را با توجه به افزایش جمعیت بازنشستگان به سونامی بزرگ در دل وزارتخانه آموزش و پرورش تعبیر نموده اند.

کمبود معلم در همه استان ها به جز ایلام

البته آنالیز جمعیت گروه معلم، اهمیت به مراتب بیشتری دارد چراکه در نهایت کسی که به طور مستقیم با جریان تعلیم و تربیت دانش آموزان در کلاس درس روبرو است معلم بوده و کمبود اصلی نیروی انسانی آموزش و پرورش نیز در این گروه است.

در مقطع ابتدایی استاندارد نسبت دانش آموز به گروه معلمان 19.2 اعلام شده و تمام استان های کشور به جز ایلام در سال تحصیلی گذشته با کمبود معلم روبرو بوده اند. بیشترین نسبت دانش آموز به معلم در شهرستان های تهران با شاخص 52.93 است که 33.73 واحد بیشتر از استاندارد است. این شاخص در منطقه ها شهری به 57.43 هم رسیده. با توجه به اینکه جمعیت دانش آموزان دولتی مقطع ابتدایی 7 میلیون و 368 هزار و 965 نفر و جمعیت معلمان 222 هزار و 317 نفر بوده، کمبود معلم به شکلی کلی(نه به صورت نقطه ای) معادل 161 هزار و 482 نفر تخمین زده می گردد. در مقطع متوسطه اول، استاندارد نسبت دانش آموز به گروه معلمان 19.1 است و همه استان ها به جز اردبیل، ایلام، خراسان شمالی و کهگیلویه و بویراحمد دارای کمبود معلم هستند.

شاخص کل کشور نیز که 25.02 است با استاندارد فاصله دارد. با توجه به جمعیت دانش آموزان دولتی مقطع متوسطه اول که 3 میلیون و 191 هزار و 896 نفر و جمعیت معلمان که 127 هزار و 595 نفر بوده، کمبود معلم به شکلی کلی(نه به صورت نقطه ای) معادل 39 هزار و 520 نفر تخمین زده می گردد. استان تهران با شاخص 33.78 در این مقطع هم بیشترین نسبت دانش آموز به معلم را دارد که 14.58 واحد بیشتر از استاندارد است. این شاخص در منطقه ها روستایی 19.70 و نزدیک به استاندارد است اما در منطقه ها شهری باز هم بالاتر رفته و به 39.55 رسیده است. در مقطع متوسطه دوم استاندارد نسبت دانش آموز به گروه معلمان برای متوسطه نظری 18.16 و متوسطه فنی و حرفه ای 12 است. البته در سالنامه آماری وزارتخانه آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1400-1399 آمار معلمان متوسطه به تفکیک دوره نظری و فنی وحرفه ای ارائه نشده و نمی توان همچون مقطع ابتدایی و متوسطه اول اظهار داشت دقیقا چه اندازه کمبود معلم در متوسطه دوم وجود دارد.

هر چند آمارها نشان می دهد نسبت دانش آموز به معلم در این مقطع نسبت به ابتدایی و متوسطه اول، بسیار مطلوب تر است. شاخص کل کشور هم 16.40 است و به نسبت شرایط بهتری نسبت به مقاطع دیگر دارد. در مقطع متوسطه دوم همچون مقطع ابتدایی و متوسطه اول بیشترین نسبت دانش آموز به معلم در بین منطقه ها شهری در شهرستان های استان تهران با شاخص 22.89 است. این در حالی است که علاوه بر آنالیز نسبت دانش آموزان دولتی به کارکنان رسمی و پیمانی گروه معلم به تفکیک مقاطع تحصیلی در استان ها، اطلاعات این شاخص برای کل مقاطع تحصیلی کشور در منطقه ها شهری 29.11، در منطقه ها روستایی 20.13 و در کل 26.03 است و تهران(شهرستان های تهران) با شاخص 37.63 شرایط نامناسب تر و کمبود معلم بیشتری نسبت به سایر استان های کشور دارد.

این شاخص در منطقه ها شهری شهرستان های تهران 40.59 و در منطقه ها روستایی 27.42 ثبت شده است. کمترین اندازه شاخص هم در ایلام با 14.74 است که در منطقه ها شهری 16.99 و در منطقه ها روستایی 11.11 ثبت شده است. کهگیلویه و بویراحمد با نسبت 16.17 جزو استان های با شاخص مناسب است که این شاخص در منطقه ها شهری 21.63 و در منطقه ها روستایی 12.16 بوده است.

21 راه چاره برای برطرف کمبودها

مرکز پژوهش های مجلس بعلاوه 21 راه چاره سیاستی کوتاه و بلندمدت برای ساماندهی بهینه نیروی انسانی آموزش و پرورش هم ارائه نموده که با اتکا به ظرفیت فعلی نیروی انسانی می تواند تا حدودی بحران نیروی انسانی را جبران کند. افزایش سقف موظفی نیروهای تمام وقت به 30ساعت مشروط به جبران خدمات، لغو تقلیل ساعت کاری نیروهای 20سال به بالا به 20ساعت، تدریس موظف معاونان و عوامل اجرایی، حذف یا ادغام واحدهای اداری و سازمان های موازی و کاهش نسبت نیروهای پشتیبان به معلم، ساماندهی نقل وانتقالات به جهت برطرف همزمانی کمبود و مازاد نیرو، 2 شیفته شدن مدارس، اصلاح 2 فوریتی قانون منع به کارگیری بازنشستگان، لغو معلمان مأمور به دستگاه های دیگر و مدارس غیردولتی، الزام به تدریس استخدامی های تازه و ممنوعیت به کارگیری ایشان در سمت های اداری، استفاده از ظرفیت تدریس دانشجو معلمان سال چهارم و تعریف دوره های کاردانی تربیت معلم می تواند به عنوان راه چارههای کوتاه مدت برای جبران کمبود نیروی انسانی در این وزارتخانه درنظر گرفته گردد.

البته راه چارههای کوتاه مدت نمی تواند راه چاره نهایی برای جبران کمبود معلم باشد و راه چارههای اساسی و بلندمدت هم باید مورد توجه قرار بگیرد که براساس اعلام مرکز پژوهش های مجلس در این زمینه توسعه آموزش های چندرشته ای و چند مهارتی، استقرار نظام یکپارچه مدیریت منابع انسانی، بازنگری و اصلاح قانون متعهدین خدمت و قانون گزینش معلمان، استقرار نظام و سازوکارهای جذب و استخدام منابع انسانی برای بوم، برون سپاری هدفمند و عدالت محور خدمات آموزشی، تربیتی و اداری، احتیاجسنجی، ساماندهی و تخصیص منابع انسانی، متناسب با محیط های متنوع آموزشی، مشاغل، رشته ها و احتیاج واقعی آموزش و پرورش، ساماندهی منابع انسانی با رویکرد ثبات بخشی و تقلیل نسبت نیروهای اداری به کارکنان آموزشی، تدوین طرح ساماندهی ساعات کار معلمان و مربیان، تأسیس مجتمع های آموزشی و پرورشی بزرگ با تجمیع واحدهای کوچک و تهیه بسته های تشویقی لازم برای ارتقای نرخ ماندگاری معلمان در منطقه ها دارای کمبود معلم ضرورت دارد.